Çölyak Nedir?
Makale İçeriği
Çölyak hastalığı, gluten içeren yiyeceklerin tüketilmesi sonucu ince bağırsakta iltihaplanmaya neden olan kronik bir otoimmün bozukluktur. Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir.
Çölyak hastalığı olan kişilerde, gluten, bağışıklık sistemini ince bağırsaklardaki bir tür dokuya (villusa denir) saldırmaya teşvik eder. Bu durum, vücudun gıdalardan besin emme kabiliyetini olumsuz etkiler, çünkü villuslar bu süreçte kilit rol oynarlar.
Çölyak Belirtileri
Çölyak hastalığının belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Bazı insanlar belirti yaşamazken, bazıları ciddi ve rahatsız edici belirtiler yaşayabilir. Ancak, belirtiler genellikle sindirim sistemi ile ilgili olup olmadığına göre ikiye ayrılır.
Sindirim Sistemi İle İlgili Belirtiler:
- Karın ağrısı ve şişkinlik
- Kronik ishal veya kabızlık
- Gaz ve mide ekşimesi
- İştahsızlık
- Kusma
- Kilo kaybı
Sindirim Sistemi İle İlgili Olmayan Belirtiler:
- Yorgunluk ve enerji eksikliği
- Baş ağrısı ve migren
- Demir eksikliği anemisi
- Ağızda aftöz ülserler (ağız yaraları)
- Kemik veya eklem ağrısı
- Deri döküntüleri (Dermatitis herpetiformis olarak bilinen bir çeşit)
- Sinir sistemi problemleri (örneğin, el ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma)
- Kadınlarda adet döngüsü bozuklukları
- Çocuklarda ve gençlerde gelişme ve büyüme bozuklukları
Bu belirtilerden herhangi birine sahipseniz ve çölyak hastalığınız olabileceğini düşünüyorsanız, bir doktora başvurmanız önemlidir. Çölyak hastalığı, kan testleri ve endoskopi gibi testlerle teşhis edilebilir. Tedavi genellikle ömür boyu süren bir gluten içermeyen diyet gerektirir.
Sonradan Çölyak Hastalığına Sahip Olunur Mu?
Evet, çölyak hastalığı her yaşta ortaya çıkabilir ve herkes bu hastalığı geliştirebilir. Bir kişi çocuklukta veya yetişkinlikte bile çölyak hastalığı belirtileri gösterebilir. Bu durum, genellikle çevresel faktörler, stres veya cerrahi gibi olayların bağışıklık sistemini tetiklemesi sonucu oluşur.
Çölyak hastalığı genetik bir predispozisyon gerektirir. Yani, çölyak hastası bir aile üyeniz varsa, sizin de çölyak hastalığı geliştirme riskiniz daha yüksek olacaktır. Ancak, genetik predispozisyon tek başına çölyak hastalığının gelişmesine neden olmaz. Genellikle bir çevresel tetikleyici de gereklidir.
Bununla birlikte, çölyak hastalığı belirtileri göstermeye başladığınızda, bir sağlık profesyoneli ile görüşmek önemlidir. Çölyak hastalığı, kan testleri ve ince bağırsak biyopsisi gibi testlerle teşhis edilebilir.
Çölyak Hastalığının Tanısı
Çölyak hastalığının tanısı, genellikle bir dizi testin yapılmasının ardından sağlık profesyonelleri tarafından konulur. İşte bu süreç genellikle nasıl işler:
- Tıbbi Geçmiş ve Fiziksel Muayene: Doktorunuz belirtileriniz hakkında konuşacak ve tıbbi geçmişinizi ve ailenizin tıbbi geçmişini değerlendirecektir. Fiziksel bir muayene de yapılabilir.
- Kan Testleri: Çölyak hastalığını teşhis etmek için genellikle bir dizi kan testi yapılır. Bu testler, çölyak hastalığı olan kişilerin kanında genellikle yüksek olan belirli antikorları arar.
- Endoskopi ve Biyopsi: Kan testlerinde çölyak hastalığına işaret eden belirtiler bulunursa, doktorunuz muhtemelen bir endoskopi ve biyopsi prosedürü önerir. Bu prosedürde, bir endoskop (ince bir, esnek bir tüp) ağzınızdan mideye ve ince bağırsağa yerleştirilir. Bu, doktorunuzun ince bağırsak duvarınızın bir bölümünü görüntülemesini ve biyopsi için bir doku örneği almasını sağlar. Bu doku örneği daha sonra mikroskop altında incelenir.
- Genetik Testler: Çölyak hastalığı genetik bir yatkınlık gerektirir, bu yüzden doktorunuz genetik testler yapabilir. Bununla birlikte, bu testler genellikle sadece belirli durumlarda kullanılır, çünkü çölyak hastalığı genlerine sahip olmak hastalığın gelişeceği anlamına gelmez.
Bu testlerin sonuçlarına dayanarak, doktorunuz çölyak hastalığınız olup olmadığını teşhis edebilir. Eğer çölyak hastasıysanız, tedavi genellikle ömür boyu süren bir gluten içermeyen diyet gerektirir. Bu diyet, ince bağırsak duvarınızın iyileşmesine ve belirtilerin hafiflemesine yardımcı olabilir.
Çölyak Hastalığının Tedavisi
Tek bir tedavisi vardır o da hastaların ömürleri boyunca gluten içermeyen diyet uygulamasıdır. Diyetlerinden hayat boyu buğday, çavdar, arpa, yulaf gibi tahıl ürünlerini gluten içerdikleri için tamamen çıkarmalıdırlar. Tanı aldıktan 3 ay kadar laktozsuz diyet önerilir.
Çölyak Hastalığında Yasaklar
Çölyak hastalığı olan bireylerin gluten içeren her türlü yiyecek ve içeceği tüketmemesi gerekmektedir. Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi bazı tahıllarda bulunur ve birçok farklı türde yiyecek ve içecekte kullanılır. İşte çölyak hastalığı olan kişilerin kaçınması gereken bazı gıda ve içecekler:
- Buğday Ürünleri: Ekmek, makarna, kraker, gevrek, un ve buğday bazlı diğer gıdalar genellikle gluten içerir.
- Arpa ve Çavdar Ürünleri: Arpa ve çavdar bazlı birçok ürün, çorba, biralar ve viski de dahil olmak üzere gluten içerir.
- Hazır Gıdalar: Hazır gıdalar genellikle gluten içerir. Bu, hazır soslar, hazır yemekler, hazır tatlılar ve hatta bazı hazır salatalar ve diğer “sağlıklı” seçenekleri içerir.
- İşlenmiş Et Ürünleri: Sosis, salam, sucuk gibi işlenmiş et ürünlerinde de gluten bulunabilir.
- Birçok Tatlı ve Atıştırmalık: Kekler, kurabiyeler, bisküviler, pasta ve diğer birçok tatlı ve atıştırmalık ürün genellikle gluten içerir.
Çölyak hastalığı olan kişilerin, bir ürünü satın almadan önce her zaman etiketleri okuması ve içindekiler listesinde “gluten” kelimesini araması önerilir. Ayrıca, birçok üretici artık ürünlerinin gluten içerip içermediğini belirtmek için etiketlere “gluten içerir” veya “gluten içermez” ifadelerini ekler.
Her zaman tamamen doğal ve işlenmemiş gıdaların, özellikle de meyve, sebze, et, balık ve süt ürünlerinin güvenli olduğunu unutmayın. Ancak, bu tür gıdaları pişirirken veya hazırlarken, gluten içeren gıdalarla çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatli olunması gereklidir.
Çölyak Hastaları İçin Öneriler
Gıdaların içerikleri çok iyi okunmalıdır. “Gluten içerir” ibareleri gıdalar tüketilmemelidir.
- Bira, şarap, viski, likör gibi içeceklerden sakınılmalıdır.
- Gluten içeren ve içermeyen gıdalar ayrı yerlerde saklanmalıdır.
- Aynı fırında yemek pişirilmeden önce fırın mutlaka temizlenmelidir.
Mutfakta glutenle temas (bulaşma) olmamalıdır. Glutensiz ürünlerin hazırlandığı aletler farklı olmalıdır.
